پیش‌همایش دوم همایش «شهر روایت‌ها، روایت شهرها» با عنوان «شهر به روایت ادبیات» برگزار شد

به گزارش‌ روابط‌ عمومی پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر، در این همایش که «شهر به روایت ادبیات» نام داشت علی‌اکبر شیروانی، پژوهشگر و نویسنده؛ سیده‌مریم عاملی‌رضایی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ و مجید قیصری نویسنده سخنرانی کردند.

این همایش روز چهارشنبه، 4 اسفند 1400، از ساعت 14 تا 16، برگزار شد. دبیری این نشست را محمدرضا حاجی‌آقابابایی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی، برعهده داشت.

مجید قیصری سخنان خود را با تعریف مکان‌های «مسکونی»، «کسب‌وکار»و «عمومی»، آغاز نمود و اذعان کرد که نگاه عموم مردم کشور به مقوله مکان‌های عمومی نگاهی سطحی و گذراست.

قیصری گفت: در کشورهای غربی، «خانه» را که مکان اول بحث، یعنی «مکان مسکونی» است، بسیار شخصی تلقی می‌کنند. دیدارها در کشورهای غربی، برخلاف ایران، در مکان‌های عمومی صورت می‌گیرد.

وی در ادامه سخنان خود، با توضیح مفهوم «خانه» در معنای فضای آپارتمانی و نه یک فضای سنّتی، تفاوت نگاه شهری در ادبیات ایران و ادبیات فرانسه را بررسی کرد. او با طرح این مسئله که بسیاری از فضاهای داستانی فرانسه در کافه‌ها می‌گذرد آن را دلیلی بر میزان تفاوت و فاصله نگاه دو کشور و فرهنگ ایرانی و فرانسوی قلمداد کرد.

علی‌اکبر شیروانی سخنان خود را با واژه «روایت» آغاز کرد، واژه‌ای که آن را مهم و قابل‌ بحث تلقی نمود. او بر آن بود که معضل واژه «روایت» چندمعنایی بودن آن است که ایجاد چندپارگی‌ در تعریف و مفهوم این واژه می‌کند. علی‌اکبر شیروانی در ادامه، به سفرنامه‌ها اشاره کرد که روایت‌های خُرد و کلانی را درباره شهرها ارائه می‌کنند.

وی در این باره گفت: کمتر به سفرنامه‌های «علمی» و «اکتشافی» پرداخته‌ایم؛ سفرنامه‌هایی که به موضوعی خاص پرداخته‌اند و در اصل تخصصی‌اند. سبک سفرنامه‌های ادبیاتی با سفرنامه‌های علمی متفاوت است. مقصود اصلی سفرنامه‌های علمی درگیری نویسنده با مسئله‌ای علمی است.این نویسنده و پژوهشگر در پایان سخنانش، به شهر، به‌عنوان یک شخصیت در روایت‌ها، پرداخت و شهر در برابر «خود» و یا «دیگری» را به‌عنوان یک مسئله مطرح و تشریح کرد. شیروانی از شهر به عنوان شخصیتی در روایت سفرنامه‌ها یاد کرد که سفر در کنار جذابیتش، از آن هویت می‌گیرد.

«روایت زنانه شهری» عنوان سخنرانی سیده‌مریم عاملی‌رضایی بود. او در سخنان خود به این نکته اشاره نمود که حضور زنان در اجتماع، با ادبیات ارتباطی تنگاتنگ دارد. عاملی رضایی با بررسی پیشینه رمان‌های فارسی و نام بردن و معرفی دَه رمان موفق در این زمینه گفت: قبل از دهه 1320، بازتولید نقش زن در رمان‌های فارسی کلیشه‌ای بود؛ زنی که قربانی پاک‌دامنی می‌شود و شرایط نابسامانْ او را به فساد و در نهایت تباهی می‌کشاند. از سال1320 تا 1340، آرمان‌گرایی در رمان‌های زن‌محور حاکم می‌شود و زن‌ها دخترانی روستایی با کلیشه معشوقه‌اند. آنها در این رمان‌ها، قربانی مناسبات و روابط ارباب‌ ـ رعیتی می‌شوند.

این مدرس توضیح داد که چگونه از زمانی که فضای شهری وارد روایت رمان‌ها شد، فضای رمان‌ها متحول شد؛ فضایی که با فضاسازی روستایی متفاوت بود. از دید او، رمانِ شهری روایت چالش با قدرت مردسالار است. گونه‌ای که شاخصه‌های آن «سکون»، «پذیرش» و «گذشت» است. او ابراز وجود زن را در این فضا خدشه‌دار کردن قدرت مردسالاری عنوان کرد و در انتهای صحبت‌های خود با اشاره به رمان رازی در کوچه‌ها، آشپزخانه را، به‌عنوان یک «مفهوم»، محور قدرت این دوره از داستان‌نویسی مطرح کرد.

حمیدرضا شعیری، نشانه‌ ـ معناشناس، به عنوان آخرین سخنران این پیش‌همایش درباره «شهر» و «روایت» این‌گونه سخن گفت: نکته اول این است که شهر خودش قادر است تولید روایت کند. در مقابل، در مواقعی، روایتِ شهر داریم. در این حالت، شخص در فضای شهری قرار می‌گیرد و اوست که روایت شهری می‌نویسد. یعنی شهر در روایت حضور دارد. این دو با هم متفاوت‌اند.

شعیری چنین ادامه داد: در شهر روایت‌ساز، شهری وجود دارد که روایت‌ساز است و در مقابل، شهری وجود دارد که روایت را خراب می‌کند، ضد روایت است. یعنی تولید تخریب و ویرانی می‌کند. عناصر شهری همچون برج، آپارتمان، رودی که از وسط شهری می‌گذرد، مترو، همگی، حضوری فعال در روایت شهری دارند. این عناصر و مکان‌های شهری ممکن است جایگاهی ویژه در روایت اشغال کنند.

او با توضیح این امر که در روایت‌های شهری، فضاها و مکان‌ها نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند، به مفهوم «جایگزین روایی» در روایت شهری نیز پرداخت و با تشریح و بررسی عناصر جایگزین در این‌گونه روایت‌ها، سخنان خود را پایان داد.

 فایل صوتی این پیش‌همایش را می‌توانید اینجابشنوید.