باسمه‌تعالی

گزارش گردهمایی مجازی پژوهشگران هنر ایران

(۱)

زمان برگزاری جلسه:چهار‌شنبه، ۲۶ آذرماه ۱۳۹۹، ساعت ۱۵.

مکان برگزاری جلسه:جلسه برخط

حاضرین در جلسه:دکتر عبدالحسین لاله (رئیس پژوهشکدة هنر فرهنگستان هنر)، دکتر شهاب پازوکی (معاون پژوهشی پژوهشکدة هنر)، دکتر فریدون رحیم‌زاده، دکتر نیر طهوری، دکتر رضا افهمی، دکتر مجید شیخ‌انصاری، دکتر صبا لطیف‌پور، کاوه خورابه، دکتر مجید گیاهچی، دکتر مرتضی رضوانفر، دکتر بابک خضرائی، دکتر مهدی مکی‌نژاد، دکتر علی عباسی.

محورهای گردهمایی:

ـ بررسی جایگاه پژوهش در نظام هنری کشور؛

ـ ترجمه و پژوهش هنر در ایران؛

ـ شناسایی راهکارهای تقویت جایگاه پژوهش هنر در چرخۀ تولید دانش در ایران.

اولین نشست از گردهمایی پژوهشگران هنر ایران به همت پژوهشکدة هنر فرهنگستان هنر و با حضور تعدادی از پژوهشگران حوزه‌های مختلف هنر به صورت برخط در روز چهارشنبه، مورخ ۲۶ آذرماه سال جاری و حول سه محور: ـ بررسی جایگاه پژوهش در نظام هنری کشور؛ ـ ترجمه و پژوهش هنر در ایران؛ ـ شناسایی راهکارهای تقویت جایگاه پژوهش هنر در چرخة تولید دانش در ایران برگزار شد. پژوهشگران حاضر در این گردهمایی به طرح دیدگاه‌ها و نقطه‌نظرات خود دربارة محورهای مذکور پرداختند.

    ابتدا، دکتر عبدالحسین لاله، رئیس پژوهشکدة هنر، ضمن خوشامدگویی به حاضرین و تبریک هفتة پژوهش دربارة اهداف برگزاری این نشست سخن گفتند. ایشان یادآور شدند هدف از برگزاری این گردهمایی و دعوت از پژوهشگران عرصه‌های مختلف هنر، بررسی جایگاه پژوهش در نظام هنری کشور و بررسی ارتباط آن را با سایر حوزه‌های هنر از جمله نظام آفرینش هنری است. ایشان همچنین از شناسایی راهکارهای تقویت جایگاه پژوهش هنر در چرخة تولید دانش در ایران به عنوان محور دیگر این نشست یاد کردند.  

    دکتر رضا افهمی، عضو هیئت علمی و معاون پژوهشی دانشکدة هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس، در ابتدا به آسیب‌شناسی پژوهش‌های هنری در ایران پرداخته و آن را ذیل سه محور بیان کردند؛ ۱ـ دورافتادگی از جریان اصلی علم روز دنیا و عدم بهره‌گیری از روش‌های به‌روز و جدید در بیشتر پژوهش‌های تولیدشده در ایران. ۲ـ مشکلات و معضلات حوزۀ سیاست‌گذاری هنر و تلقی هنر به عنوان عنصری تزئینی و امری جنبی توسط نهادهای تصمیم‌گیرنده و سیاست‌گذار. ۳ـ بحران حوزۀ آموزش و به‌ویژه عدم کارآیی شیوه‌های آموزش هنر در مقطع کارشناسی در تعلیم و تربیت هنرمندان خلاق و کارآفرین. ایشان در ادامة سخنان خود، به نقشی که پژوهش‌های هنری در توسعة پژوهش در دیگر رشته‌های علمی در جهان دارند، اشاره نموده و بیان کردند ظرفیت‌های پژوهش هنر در کمک و یاری رساندن به دیگر شاخه‌های دانش در جهان فراتر از آن است که در ایران تصور می‌شود و باید این پیوندها و مناسبات را با دقت و حساسیت بیشتری مورد توجه قرار داد.

    در ادامه دکتر نیر طهوری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات، در آسیب‌شناسی وضعیت پژوهش‌های هنری در ایران به نقایص و کاستی‌های نظام آموزشی اشاره نمودند. ایشان ضمن اشاره به اهمیت و ضرورت ارتقاء آموزش هنر و تقویت بنینة هنری دانش‌آموزان در دوران تحصیلی پایه، تمرکز صرف بر دروس علمی و غفلت سیاست‌گذاران نسبت به آموزش هنر، عدم توجه به آموزش روش تحقیق و مسئله‌پردازی در نظام آموزشی را از جمله دلایل افت کیفی دانشجویان مقطع کارشناسی در رشته‌های مختلف هنری در مقایسه با سایر رشته‌ها دانستند. همچنین از عدم آشنایی کافی با نثر و نگارش زبان فارسی و همینطور ضعف در تسلط بر زبان خارجی به عنوان مشکلات دیگر پژوهش در حوزة هنر نام بردند.

     دکتر مجید گیاهچی، نویسنده، کارگردان، مدرس و پژوهشگر حوزه تئاتر، موضوع پژوهش در هنر را از دو منظر مورد بررسی قرار دادند: 1ـ ضعف‌های ساختاری در بحث سامان‌دهی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در حوزة پژوهش‌های هنری و ضرورت انجام نیازسنجی در زمینة نیازهای پژوهشی. 2ـ هدایت بخشی از ظرفیت پژوهشی و مطالعاتی حوزة هنر به بررسی ساختارها، تشکیلات پژوهش هنر در دیگر کشورها و مرور تجربیات این کشورها در این زمینه. به باور ایشان این بررسی و مقایسه می‌تواند فرآیند آزمون و خطا در حوزة پژوهش را کاهش داده و در راستای بومی‌سازی اطلاعات و پژوهش‌های هنری تأثیرگذار باشد.

    دکتر مرتضی رضوانفر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، به موضوع نهادهای تصمیم‌گیرنده در بحث تخصیص اعتبارات اشاره نموده و نگاه سلیقه‌ای این نهادها به هنر به عنوان کالایی لوکس را از مهم‌ترین چالش‌های موجود در این حوزه دانستند. ایشان عدم توجه جدی به پژوهش‌های میدانی به ویژه در خارج از کشور و تفننی قلمداد شدن این نوع از پژوهش را از دیگر مشکلات این حوزه، معرفی کرد چرا که با وجود مشقات و سختی‌های پژوهش‌های میدانی، در مرحلة ارزیابی تفاوت‌های میان پژوهش کتابخانه‌ای و میدانی مد نظر متولیان امر قرار نمی‌گیرد. به گفتة ایشان، موازی‌کاری در میان دستگاه‌های مختلف به ویژه در امر تهیة فهرستی از آثار ایران فرهنگی، از دیگر مشکلات موجود در پژوهش‌های میراث فرهنگی است که ضرورت اصلاح و بازنگری در مقررات و بخشنامه‌های فعلی را یادآور می‌شود. بی‌توجهی یا توجه اندک نهادهای تأثیرگذار فرهنگی و پژوهشی به موضوع ترجمة آثار فاخر پژوهشی ایرانی به عنوان راهکاری برای ارتقاء آگاهی جوامع و کشورهای همسایه نسبت به فرهنگ و هنر ایران، از دیگر مواردی بود که ایشان در سخنان خود به آن اشاره نمود. ایشان در پایان پیشنهاد نمودند که نهادهای مانند فرهنگستان هنر و پژوهشکدة هنر در امر ترجمة آثار فاخر و برجستة فرهنگی و هنری ایرانی را به دیگر زبان‌ها از جمله ترکی، عربی و انگلیسی به عنوان یک فعالیت تأثیرگذار و کلیدی مد نظر قرار دهند.

     دکتر مهدی مکی‌نژاد، عضو هیئت علمی فرهنگستان هنر، در بررسی خود از وضعیت پژوهش هنر در ایران به مسئله عدم طبقه‌بندی پژوهش‌های انجام‌شده، به ویژه حجم عظیم پایان‌نامه‌های دانشجویی، اشاره نمودند. ایشان متذکر شدند که این پژوهش‌ها در عمل بلااستفاده مانده و نقش آنها در توسعة دانش در کشور مورد غفلت قرار گرفته است‌، و ضروری است برای استفاده و بهره‌گیری از این پژوهش‌ها، برنامه‌ریزی منسجمی تدوین و طراحی شود. وی همچنین ادبیات حاکم بر پژوهش‌های هنری را نقد کرده و یادآور شدند که روند و ساختار حاکم بر پژوهش‌های هنری به تضعیف و از بین رفتن قلم شخصی فردی، نثر نوشتاری، یکسان‌سازی متن‌ها و طراوت‌زدایی ادبی از متون پژوهشی منجر خواهد شد. عدم تربیت پژوهشگر حرفه‌ای و خلاق توسط دانشگاه‌ها و سایر نهادهای پژوهشی از دیگر مواردی بود که ایشان به آن اشاره نمودند.

     دکتر فریدون رحیم‌زاده، عضو هیئت علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در ابتدای سخنان خود به تببین ویژگی نگاه حاکم به هنر در حوزه‌های سیاست‌گذاری و مقایسۀ آن با سایر شاخه‌های علمی پرداخت. ایشان در ادامه اعمال سلایق و اتخاذ سیاست‌های تبعیض‌آمیز در برخورد با حوزة هنر و به‌ طور خاص پژوهش هنر را از مهم‌ترین مسائل و معضلات پژوهش هنر در کشور برشمردند و ضرورت شکل‌گیری گفتمانی سازنده و تعاملی را میان متولیان امور پژوهش هنر و دستگاه‌های سیاست‌گذار متذکر شدند.

     دکتر مجید شیخ‌انصاری، عضو هیئت علمی دانشکده سینما تئاتر دانشگاه هنر، در بررسی خود در زمینة وضعیت پژوهش هنر به توجه بیش از حد به آداب پژوهش و غفلت از اهداف و نتایج پژوهش اشاره کرد. به بیان ایشان از آنجا که پژوهش‌های تخصصی هنر در حال تفکیک است، شناخت و توجه به روش‌شناسی‌های مختلف متناسب با حوزه‌های متفاوت‌ پژوهش‌های هنر بیشتر از گذشته احساس می‌شود، به ویژه آنکه در ایران تمرکز پژوهشگران بر روش‌های تلفیقی است و لزوم و ضرورت حرکت و گرایش به سمت‌وسوی پژوهش‌های تخصصی دیده می‌شود. از نظر ایشان حوزۀ پژوهش هنر باید مورد بازنگری کلی قرار گیرد و بار دیگر اهداف و انتظارات از آن ارزیابی شده و نسبت آن با سایر حوزه‌ها بازتنظیم شود.

     دکتر علی عباسی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در ابتدا به بررسی ماهیت و سرشت هنر پرداخته و تفاوت‌های آن را با سایر فعالیت‌های انسانی برشمردند و متذکر شدند که در نتیجة این تفاوت‌‌ها، پژوهش هنر نیز متمایز از پژوهش در دیگر شاخه‌های علوم است. وی در ادامه بر ضرورت و اهمیت پیوند هنر با دیگر علوم بینارشته‌ای از جمله نشانه‌شناسی به عنوان دانشی مهم‌ در خوانش علمی متون هنری، اشاره کردند.

     کاوه خورابه، پژوهشگر حوزة موسیقی و معاون پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، از دیگران مدعوین جلسه، به مسیر پژوهش هنر در ایران اشاره نمودند و لزوم توجه به پژوهش‌های مستقل (غیردولتی) را در توسعة پژوهش هنر در ایران ضروری دانستند. به گفتة ایشان، پژوهش‌های سفارشی/فرمایشی در مقایسه با پژوهش‌های مستقل از کارآیی و اثرگذاری کمتری برخوردار است در حالی که بخش اعظم اعتبارات را به خود اختصاص می‌دهد، بدون شک با هدایت صحیح ظرفیت‌ها از جمله منابع مالی می‌توان به ارتقاء پژوهش‌های هنری و اثرگذاری آن در سطح جامعه کمک کرد.

     دکتر صبا لطیف‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ هنر فرهنگستان هنر، دورافتادگی جامعۀ پژوهشی هنر ایران از جریان اصلی پژوهش در دنیا را یکی از مهم‌ترین معضلات و چالش‌های حوزۀ پژوهش‌ در هنر دانست. وی همچنین سیاست‌گذاری‌های کلی در حوزة پژوهش‌های هنر را ناکارآمد و فاقد تأثیرگذاری لازم دانست.

    گفتنی است نشست‌های بعدی این گردهمایی، با حضور دیگر پژوهشگران عرصه‌های مختلف  هنر و به میزبانی پژوهشکدة هنر برگزار خواهد شد.