هم‌اندیشی «میرزا آقا تبریزی؛ پیشگام ادبیات نمایشی» با حضور صاحب‌نظران و پژوهشگران ادبیات نمایشی و تئاتر ایران در روزهای دو شنبه و سه‌شنبه مورخ ۴ و ۵ اسفندماه سال جاری، از ساعت ۱۵ الی ۱۹، به صورت برخط (آنلاین) برگزار شد.
شهاب پازوکی، دبیر علمی هم‌اندیشی «میرزا آقا تبریزی؛ پیشگام ادبیات نمایشی» روز نخست هم‌اندیشی را با ارائه گزارشی از چگونگی فرایند برگزاری این هم‌اندیشی و انتخاب محورهای مطالعاتی آن و همچنین نحوة داوری و انتخاب مقالات آغاز کرد.
علی منتظری، رئیس گروه تخصصی نمایش و ادبیات نمایشی فرهنگستان هنر، به عنوان سخنران افتتاحیه درباره ضرورت توجه به پژوهش در حوزه هنرهای نمایشی و به ویژه ادبیات نمایشی سخن گفت و بر توجه جدّی به روش تحقیق در پژوهش‌های عرصه نمایش در ایران تأکید کرد. منتظری همچنین در سخنان خود توجه به شخصیت‌های فرهنگی و ادبی، از جمله میرزا آقا که در شکل‌گیری تئاتر در ایران نقش داشته‌اند، را مهم ارزیابی کرد.
در ادامه روز نخست هم‌اندیشی میزگرد «اهمیت و جایگاه میرزا آقا تبریزی در نمایشنامهنویسی ایران» با حضور حسین محمدزاده‌صدیق و محمدحسین ناصربخت برگزار شد. در ابتدای این میزگرد محمدحسین ناصربخت، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر، دربارة ویژگی‌های نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی سخن گفت و در ادامه نیز حسین محمدزاده‌صدیق به واکاوی شخصیت فرهنگی میرزا آقا تبریزی پرداخت و به بررسی نمایشنامه‌های وی پرداخت.
بخش دوم هم‌اندیشی در روز نخست به ارائه مقالات برگزیده اختصاص داشت که مدیریت این بخش را شهاب پازوکی، دبیر علمی هم‌اندیشی بر عهده داشت.
در این بخش ابتدا حمید مرادویسی مقالة «مطالعۀ روابط هومولوژیکِ میدانِ تولیدِ درام ایران پیش از انقلاب مشروطه و نقش میرزا آقا تبریزی در شکل‌گیری و صورت‌بندی این میدان» را ارائه کرد. وی در این مقاله با اتکا به نظریۀ ساختارگراییِ تکوینیِ پیِر بوردیو، فهم منطقی و مستدّلی از شکل‌گیری و ساختار میدان تولید ادبی/درام ایران در آن زمان به دست می‌دهد.
مقاله «مطالعه‌ای درون‌متنی بر مسئله تعلیق زمان و مکان در نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی با رویکردِ "تقلیلِ پدیدارشناسانه"» به قلم محمد اوحدی‌حائری، دومین مقاله‌ای بود که در این بخش ارائه شد. اوحدی‌حائری در درباره عدم رعایت وحدت زمان و مکان در آثار میرزا آقا و اینکه چگونه این مسئله اجرای توضیح صحنه‌های او را با مشکل مواجه می‌سازد سخن گفت. او همچنین بیان نمود که با خوانش پدیدارشناسانه می‌توان فهمی نوین از منطق نگارشی متن میرزا آقا دریافت کرد.
در ادامه میترا علوی‌طلب به ارائه مقاله خود با عنوان «سویه‌های هراس در آثار میرزا آقا تبریزی: تحلیلی گفتمانی» پرداخت. علوی‌طلب در سخنانش درباره دوره تکوین تئاتر ایران و هم‌زمان بودن این دوره با دگرگونی‌های اجتماعی و تغییرات بنیادین در ساختار سیاسی سخن گفت و ادبیات نمایشی را که در این دوران و هم‌زمان با این تحولات شکل می‌گیرد، بازتاب‌دهندة این بیم و امیدها دانست.
سپس بهارسادات بنی‌جمالی مقاله «کاربرد بیانی زبان و بلاغت ادبی در نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی به جهت خلق کنش دراماتیک» را ارائه نمود. بنی‌جمالی درباره ویژگی‌های زبانی و بلاغی نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی و چگونگی استفاده او از زبان به منظور خلق امر دراماتیک و میزان توفیق او در این امر سخن گفت.
«بررسی فردگرایی در آثار نمایشنامه‌نویسان دوره قاجار (مطالعه موردی: بررسی سبک‌شناسانه نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی، فتحعلی آخوندزاده و میرزاده عشقی با رویکرد نقش‌گرا)» به قلم نرجس روشن و فاطمه راستي‌یگانه آخرین مقاله‌ای بود که در روز نخست هم‌اندیشی ارائه شد. نرجس روشن درباره ظهور و بروز نشانه‌های سبک فردی در آثار سه نمایشنامه‌نویس عصر قاجار سخن گفت و آنها را با یکدیگر مقایسه کرد.
روز دوم هم‌اندیشی «میرزا آقا تبریزی؛ پیشگام ادبیات نمایشی در ایران» به میزبانی نمادین شهر تبریز و با میزگرد «اهمیت و جایگاه شهر تبریز در شکل‌گیری تئاتر ایران» و با حضور پژوهشگران و هنرمندانی از این شهر با مدیریت علی فتوحی برگزار شد.
رضا همراز در این میزگرد دربارة پیشینه‌شناسی پژوهش در آثار میرزا آقا تبریزی و کسانی که دربارة او پژوهش کرده‌اند سخن گفت. اکبر شریعت نیز در این میزگرد درباره ویژگی‌های اجرایی نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی توضیحاتی ارائه نمود.
در ادامة این میزگرد مهدی لزیری درباره مناسبات فرهنگی میان تبریز، قفقاز و باکو و نقشی که شهر تبریز در ورود تئاتر به ایران داشته است و افرادی که نقش مهمی در آشنایی مردم با تئاتر داشته‌اند به ارائة سخنرانی پرداخت.
جلسة ارائة مقالات برگزیده روز دوم این هم‌اندیشی با مدیریت محمدحسین ناصربخت برگزار شد. مقالة «بررسی و تحلیل "مکان"در آثار میرزا آقا تبریزی» به قلم عبدالحسین لاله و لیلا محمدپور اولین مقاله‌ای بود که در روز دوم این هم‌اندیشی ارائه شد. عبدالحسین لاله درباره دلالت‌های صریح و ضمنی مکان و نیز مفاهیم تمثیلی و نمادین آن در نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی سخن گفت.
غلامحسین دولت‌آبادی نیز در مقاله خود با عنوان «تأثیر متقابل زمینه‌های فکری انقلاب مشروطه و آثار نمایشی میرزا آقا تبریزی نخستین نمایشنامه‌نویس زبان فارسی» درباره نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی و تأثیرپذیری آنها از جهان‌نگری شکل‌گرفته در ایران پیشامشروطه سخن گفت.
مریم مجازی، مؤلف مقاله «وضعیت نمایشنامهنویسی آذربایجان در عصر میرزا آقا تبریزی» در ادامه به ریشه‌های شکل‌گیری تئاتر تبریز و تأثیرات فرهنگ قفقاز جنوبی و به خصوص آذربایجان بر نخستین تولیدات نمایشی ایران پرداخت.مجازی همچنین به وضعيت تئاتر آذربايجان در دورة نگارش نمايشنامه‌هاي افرادي همچون ميرزا آقا تبريزي و ميرزا فتحعلي آخوندزاده اشاره کرد.
سپس، سیدآریا قریشی مقاله خود با عنوان «ویژگی‌های کمیک در دو نمایشنامه "حکایت اشرف‌خان حاکم عربستان"و "طریقۀ حکومت زمان‌خان بروجردی"بر پایۀ نظریات ملوین هلیتزر» را ارائه نمود. قریشی در این مقاله جنبه‌های کمیک و طنز موجود در دو نمایشنامه میرزا آقا تبریزی را بر اساس الگوی ملوین هلیتزر شرح داد.
آخرین مقاله‌ای که در این هم‌اندیشی ارائه شد «بررسی جایگاه مفهوم "فساد ساختاری و سیستماتیک"حاکم بر جامعه ایرانی در نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی» به قلم محمدحسین نظری‌حائل بود. نظری‌حائل در سخنرانی خود به مسئله فساد ساختاری در حکومت قاجار و اهمیت یافتن آن به عنوان مؤلفه‌ای ضد توسعه در نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی پرداخت.
گفتنی است این هم‌اندیشی به همت پژوهشکدة هنر فرهنگستان هنر و مشارکت گروه تخصصی نمایش و ادبیات نمایشی فرهنگستان هنر، سازمان فرهنگی، هنری و ورزشی شهرداری تبریز و مؤسسة آموزش عالی چرخ نیلوفری تبریز برگزار شد. به گفته شهاب پازوکی، معاون پژوهشی پژوهشکده هنر، مجموعه مقالات برگزیده این هم‌اندیشی ابتدای سال ۱۴۰۰ منتشر و در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.
چاپ 
ارسال به دوست